Een zelfstandige assurantietussenpersoon adviseert en bemiddelt bij de totstandkoming van verzekeringen. En als de verzekering dan tot stand is gekomen beheert hij de verzekering; meestal worden de premies via de tussenpersoon geïnd en hij wikkelt ook meestal schadekwesties af. De tussenpersoon wordt voor zijn werk betaald door hetzij de verzekeraar (provisie), hetzij de verzekeringnemer. Het geheel van samenwerkingsovereenkomsten met verzekeraars en opdrachtovereenkomsten met verzekeringnemers wordt gewoonlijk aangeduid als de assurantieportefeuille. De tussenpersoon die financiering nodig heeft moet zekerheden bieden en tot dusver was het gebruikelijk dat de assurantieportefeuille werd verpand. Als de tussenpersoon in financiële problemen komt te verkeren kon de financier in ieder geval de portefeuille te gelde maken. Zo was tenminste de gedachte bij velen.
Pandrecht op assurantieportefeuille?
Er waren meer en meer vraagtekens of een assurantieportefeuille als zodanig wel kon worden verpand. Immers, wat is een assurantieportefeuille precies? De portefeuille omvat in ieder geval verplichtingen, onder meer jegens de verzekeringnemers. En voor zover de portefeuille meer is dan de verplichtingen en de vorderingsrechten die de assurantietussenpersoon jegens verzekeraars en verzekeringnemers heeft (goodwill), is die goodwill dan een vermogensrecht dat voor overdracht vatbaar is? Rechters hebben hierover tot nu toe verschillend beslist. De rechtbank Roermond vond in 2012 dat de assurantieportefeuille als geheel een vermogensrecht is waarop een pandrecht kan worden gevestigd. De rechtbank Gelderland besliste op 4 april 2018 anders. Het geschil ging tussen ING en de curator van een failliete assurantietussenpersoon. Bij het faillissement had ING Bank nog € 25.000,- te goed en dacht dit kunnen verhalen met haar pandrecht op de assurantieportefeuille. De portefeuille als zodanig is echter niet vatbaar voor verpanding, besliste de rechtbank terecht. En de overeenkomsten waaruit die portefeuille mede bestaat zijn ook niet (makkelijk) te verpanden zonder medewerking van de wederpartij. En goodwill wordt niet gezien als vermogensrecht. Terzijde, ook de portefeuille van makelaars (het geheel van de opdrachten) is zonder toestemming van de opdrachtgevers niet te verpanden, dit in lijn met het voorgaande. Zie bijvoorbeeld de uitspraak van de rechtbank Noord-Holland uit 2017 in een strijd om de activa in het faillissement van een makelaarskantoor. In dit soort situaties trekt de curator dan meestal aan het langste eind als de tussenpersoon of makelaar failliet gaat.
Hoge Raad
Binnenkort zal de Hoge Raad deze principiële rechtsvraag beantwoorden, in sprongcassatie van de bovengenoemde uitspraak van de rechtbank Gelderland. Het advies van de procureur-generaal d.d.
12 juli 2019 is duidelijk en m.i. geheel in lijn met ons rechtssysteem: een assurantieportefeuille is geen vermogensrecht en kan niet worden verpand. En in het kielzog daarvan wordt ook de overdracht van een assurantieportefeuille als zodanig (zonder dat de wederpartij daaraan zijn medewerking verleent) onmogelijk geacht. Een contractspartij kan niet zomaar worden geconfronteerd met een nieuwe tussenpersoon!
Banken en assurantietussenpersonen moeten naar alle waarschijnlijkheid terug naar de tekentafel: andere zekerheden zoals borgtocht en hypotheek liggen voor de hand. De aanspraken op de verzekeraars kan men uiteraard wel verpanden. Maar of dat veel helpt bij maatschappij-incasso? En anders geen financiering…